Zomaar een waarneming: werd je tot pakweg een jaar of vijftien geleden in deze tijd van het jaar (herfst, Allerzielen) doodgegooid met chrysanten, daar zijn de laatste jaren pompoenen bijgekomen. Chrysanten en pompoenen tekenen nu samen dit jaargetijde.

De chrysant is van oudsher de bloem die je op of rond Allerzielen op een graf plaatst. Ofschoon heel veel tradities zijn verdwenen, is dit gebruik springlevend. Los van het gevoel van verbondenheid met de overledene, is de praktische achtergrond van deze traditie vermoedelijk het eenvoudige feit dat chrysanten in deze tijd van het jaar bloeien. Er is keuze genoeg en het is gewoon een mooie en sterke bloem. In het najaar moet je niet met teerhartige bloemen aankomen.

Halloween

De pompoen is vooral populair geworden als onderdeel van de viering van Halloween. Dit is een ‘invented tradition’, een uitgevonden gebruik, een geïmporteerde traditie. Halloween is vanuit de Verenigde Staten in de Lage Landen aangespoeld, als voorbeeld van de enorme culturele invloed van dat land. Als uitvloeisel van Halloween krijg je ook sluipenderwijs de nodige porties Engels binnen.

Krijg je een Halloween-groepje aan de deur, dan zeggen de kinderen waarschijnlijk ‘trick or treat’. Dit moet je verstaan als: ’Een snoepke of we halen een plagerijtje uit’. Zoiets kenden de Tilburgers vroeger ook als onderdeel van de aloude traditie van het Driekoningenzingen. Je moet je dat als volgt voorstellen. Een Driekoningengroepje zingt braaf ‘Gif me ‘ne nuuwen hoed’. De tassen gaan verwachtingsvol open voor een beloning (de ‘treat’). Maar die gierigaard aan de deur geeft niks. Potverdorie! Dat laten we niet over onze kant gaan. Als ‘trick’ wordt het optreden als volgt afgesloten:

We hebben gezongen en niks gehad

Snij maar een stuk van het vèèrkesgat’

Van een gat kun je niks snijden, een gat is niks - niks is dus de beloning voor het feit dat je geen beloning krijgt…

Mooi toch!. Maar ja, de Driekoningentraditie is zo goed als verdwenen en Halloween is onstuitbaar (zo lijkt het) opgekomen, dankzij de commercie en het culturele bombardement in alle soorten media en films. In die ontwikkeling past de opkomst van de pompoen. De vrucht wordt, volgens het voorbeeld van gene kant van de oceaan, uitgehold en van ogen, neus en mond voorzien. Kaarsje of ledlampke er in en klaar. De bedoeling van dit pompoenversieren was het kwade door middel van een afschrikwekkend gezicht aan het schrikken te brengen.

Mangelpeej

De Tilburgse kinderen vroeger deden precies hetzelfde, maar dan door van een mangelpeej een gezicht te maken. Een mangelpeej is een voederbiet die je niet veel meer ziet. Maar die zouden in principe, net als de pompoen, ook gekweekt kunnen worden voor dit doel. De uitgeholde mangelpeej, verlicht en wel, was een onderdeel van de Vastenavondviering, waarvoor het carnaval in de plaats is gekomen. Ook tijdens de Vastenavondviering trokken de kinderen verkleed langs de deuren en ze voerden hun kunstig bewerkte mangelpeejen mee.

Halloween is een onderdeel geworden van een springlevende traditiecyclus in deze tijd van het jaar. De Halloweengroepjes gaan op de avond van 31 oktober langs de deuren. Dat is de vooravond van Allerheiligen. De betekenis daarvan is geheel buiten beeld geraakt. Hoe anders is dat met de daaropvolgende dag, Allerzielen, dé herdenkdag voor alle overledenen. Op 2 november worden nog steeds massaal begraafplaatsen bezocht, graven gepoetst, noveenkaarsen aangestoken, chrysanten geplaatst en tegenwoordig ook steeds meer evenementen georganiseerd. Alle veranderingen ten spijt, is het interessant dat dit gebruik zo sterk is gebleven. Mogelijk in het besef dat de dood bij het leven hoort, in feite de boodschap die Cees Robben in deze uit het leven gegrepen Prent van 30 januari 1987 heeft gelegd.