In december 1885 deed zich in Tilburg een volksoploop voor die je zou kunnen vergelijken met de taferelen die zich afspeelden toen Tilburg met de kleurentelevisie kennismaakte. Dat was kort na 21 september 1967, de historische datum waarop in Nederland dit wonder van techniek werd geïntroduceerd. Wakkere Tilburgse ondernemers plaatsten een kleurentelevisie in de etalage. De genoemde volksoplopen ontstonden voor die etalages met kleurentelevisies. Veel Tilburgers moeten zich dat herinneren.
De volksoploop in december 1885, toch al weer bijna 140 jaar geleden, speelde zich af op ’t Gurke. We schrijven ‘Gurke’ omdat waarschijnlijk weinig Tilburgers, in die tijd bijna allemaal dialectsprekers, van ‘Goirke’ zullen hebben gesproken. Hoewel, wellicht de fabrikanten die niet alleen hun bedrijven, maar ook hun fabrikantenvilla’s op ‘t Gurke bouwden en die nu (mede) van de Goirkestraat een mooie monumentale straat maken.
Veel bekijks
De volksoploop werd veroorzaakt door een Duitse familie die voor de eerste keer, althans voor zover bekend, in Tilburg een kerstboom in de huiskamer zette. Dit nieuwe fenomeen trok enorm veel bekijks. Het was het begin van wat nu een ijzersterke traditie is. Op de top 100 van de meest populaire tradities in Nederland staat de Sinterklaasviering op de eerste plaats. De belangstelling daarvoor nam dit jaar zelfs weer toe met enkele procenten, met name in het zuiden en het oosten van het land. Op de tweede plaats van die top 100 staat het zetten van de kerstboom cq het vieren van Kerstmis.
Die nuancering is opvallend omdat dit laat zien dat de kerstboom wordt gezien als een meer algemene traditie, die voor veel mensen prevaleert boven het christelijke kerstfeest. Toen die eerste kerstboom in 1885 een feit was, wilde dat niet zeggen dat Tilburg meteen massaal aan de kerstboom ging. Integendeel, het kwam letterlijk voor dat katholieke priesters vanaf de preekstoel tégen de kerstboom preekten. Een beetje katholiek was wel zo wijs daar zijn oren naar te laten hangen. Het duurde tot in het begin van de jaren ’50 voordat iedereen overstag was en naast de kerststal een dennenboom plaatste - of kerstden of kerstspar om meer inheemse benamingen te gebruiken, later het nu algemeen gangbare kerstboom. In dennenboom klonk het zeer bekende en ook oude Duitse kerstlied ‘O Tannenbaum’ door. In de beginjaren werden die kerstbomen overigens gewoon uit de bossen gehaald.
Middenmoter
Cultuurhistorisch gezien is het interessant dat juist een Duitse familie Tilburg met de kerstboom kennis liet maken. Over het ontstaan van deze traditie is veel geschreven, maar het staat vast dat de kerstbom een Duitse uitvinding is. Ongeveer halverwege de negentiende eeuw stak die de grens over naar Nederland. In 1885 was Tilburg niet bepaald een voorloper, maar de stad kwam tegelijkertijd ook weer niet achteraan gehobbeld. Een mooie middenmoter zullen we maar zeggen. Binnen de katholieke kerk werd de kerstboom afgewezen omdat die protestants zou zijn en ook nog eens heidens. De algemene omarming van de kerstboom vanaf de jaren ’50 laat tegelijk mooi zien dat dat ook Tilburg meeging in de vaart der volkeren. Het is een voorbeeld van de niet meer te stoppen culturele veranderingen die doorgaan tot in de huidige tijd.
Al zolang Tilburg (of ongeacht elke andere plaats) bestaat, zijn nieuwe culturen, gebruiken, voedsel, kleding, gewoonten, met inwijkelingen meegekomen. Laten we in dit verhaal over de Duitse kerstboom de Turkse Döner Kebab als actueel voorbeeld noemen. Je kunt je toch geen Tilburg meer zónder deze Turkse snack voorstellen. Wat verdere terug in de geschiedenis, de Romeinse Tijd die tot ongeveer 400 n. Chr. duurde en die ook aan Tilburg zeker niet voorbij is gegaan. Archeologische opgravingen hebben uitgewezen dat de Tilburgers er ook toen ander eetgewoonten op na gingen houden. Ze gingen hun eten kruiden met bijvoorbeeld uit het Middellandse Zee-gebied afkomstige koriander. De specerij werd door de Romeinen hier geïntroduceerd, net als dille en… kip, dat waarschijnlijk bij veel Tilburgers deel uitmaakt van de aanstaande kerstdis.
En net als Cees Robben op deze Prent van 27 december 1974 wensen we iedereen een zalig Kerstmis.