Aan de binnenkant van de luifel (Tilburgers spreken vaak ook van ’t luifel) van het Afghaanse restaurant Sarban aan de Besterdring staat ‘Khudah Hafez’. Het eerste woord is Perzisch en betekent ‘God’. Het tweede woord is Arabisch en staat voor ‘beschermer’ of ‘bewaker’. Samen drukken die twee woorden uit: ‘Moge God over je waken.’ Het is een groet aan mensen die vertrekken, een wens voor een goede en gezegende reis.

Door Paul Spapens

Je kunt het goed vergelijken met ‘houdoe’. Deze mooie Brabantse groet komt van ‘houd je eigen goed’, ook in de zin van goede reis, het allerbeste...en nog meer gunstige wensen aan iemand die vertrekt. Sarban betekent letterlijk ‘de gids’. Afghanistan is sinds mensenheugenis een doorgangsland van mensen op reis tussen Oost en West. Toen mensen nog met kamelen reisden stond aan het hoofd van een karavaan een gids, een ‘Sarban’.

Al die mensen die ooit door Afghanistan trokken, lieten hun culturele sporen na, onder meer in de vorm van allerlei talen. In het land worden ruim veertig talen gesproken. Taal is de belangrijkste cultuurdrager, de belangrijkste uitdrukking van identiteit. Dat geeft ondertussen mooi het diep gevoelde belang van houdoe aan. In Tilburg wonen rond de 500 Afghanen. Dat leert de tentoonstelling Tilburg Wereldstad bij Peerke Donders. Hoeveel verschillende talen ze spreken is niet bekend.

Maar een aantal zeker en zo dragen die bij aan de enorme geschakeerdheid aan talen die tegenwoordig in Tilburg wordt gesproken. Het is fascinerend om daar bij stil te staan. Ga maar na. In Tilburg wonen 148 verschillende nationaliteiten. Soms zijn het er iets mee, dan weer iets minder. In Tilburg woont bijvoorbeeld een handvol IJslanders. Als die vetrekken, heb je weer een nationaliteit minder. Maar als er zo’n kleine nationaliteit bijkomt, heb je er weer eentje meer. Nationaliteit staat ook voor cultuur en taal.

MST

Laten we het er op houden dat in Tilburg zeker honderd verschillende talen worden gesproken. Een paar jaar geleden werd gedurende een jaar bijgehouden hoeveel verschillende talen werden gesproken door bezoekers van het Missionair Servicecentrum Tilburg (MST). Deze organisatie is gevestigd in het gebouw van het Generalaat van de Fraters van Tilburg aan de Gasthuisring. Het MST helpt mensen een handje om hun weg te vinden in de samenleving. Werkelijk iedereen klopt er aan voor hulp. Een van de activiteiten is de Taalschool. Hier leer je Nederlands. Iedereen die hier komt spreekt in eerste instantie een andere taal. In 2022 werden die talen een keer geturfd. Men telde liefst 72 talen. Een paar voorbeelden, naast de gangbare wereldtalen: Swahili, Fins, Birmees, Berbers, Hausa, Hindi, Mandarijn, Pasjtoe, Thai….

En dan wordt er in Tilburg ook nog eens Tilburgs gesproken. Dit mooiste (ahem…) dialect van Brabant heeft zich in de loop van veel eeuwen allerlei vreemde woorden eigen gemaakt. Men name Franse woorden. Hieruit mag je opmaken dat de Tilburgers zich open hebben gesteld voor de invloed van woorden uit een andere taal. Dan ben je toch wel een echte wereldburger, precies zoals de Tilburger vandaag de dag. Deze Prent van Cees Robben (gepubliceerd op 20 januari 1984) geeft een sterk voorbeeld van het prachtige gehaspel met Franse woorden.

Ruiteketuit

Het dialectwoord ruiteketuit (je moet het maar verzonnen krijgen) heeft dezelfde betekenis als het Nederlandse woord bonnefooi. Dat bonnefooi heeft een Franse oorsprong. Het kan een vernederlandsing zijn van ‘de bonne foi’ (te goeder trouw) of ‘la bonne voie’(de goede weg). Hoofdrolspeler Fillemientje op de Prent geeft het goede antwoord door de te zeggen ‘Êen-tiet-mèm’, een prachtige vertilburgsing van het Franse ‘tous la même’, allemaal hetzelfde.

Dus, met een woordje Tilburgs kom je ver in Frankrijk, al moet je wel steeds goed op je woorden letten. De onvergetelijke tonprater Frans Verbunt had het een keer over iemand ‘een vèèr in de kont steken.’ Een vèèr kennen we hier als veer, maar zeg je dat in Frankrijk waar een ‘vèèr’ een glas (une verre) is…

Allee (Frans), kom houdoe war – khudah Hafez…