Binnenkort liggen alle vier de attentiestenen in voormalig Baardwijk. In Waalwijk-centrum, Besoijen, Sprang-Capelle en Waspik liggen de 20 andere tegels. De in Baardwijk geselecteerde objecten (Van Haren, klooster, raadhuis en patronaat) speelden een rol ten tijde van de herindeling (1922). De stenen zijn gekoppeld aan de website www.bezoekdelangstraat.nl die de fietsroute genaamd 'Op pad in de historische Langstraat' beschrijft.
Op de westelijke hoek van de Loeffstraat en Veldsteeg stond in 1832 een huis met erf en een tuin tot aan de Winterdijk. In 1838 werd dat verbouwd tot een dubbele woning. In 1845 brandden beide woningen af en ze werden vijf jaar later, in een andere vorm, weer opgebouwd. Het westelijke huis is nog uit die tijd (1850). Achter deze woning stond schoenfabriek 'Jac. Oomens' die damesschoenen maakte voor zijn zwager Ivo van Haren. Later werd de nieuw opgebouwde woning aangekocht door de gemeente Baardwijk om er een bondsgebouw te vestigen.
Bouwtekening verbouwing bondsgebouw Baardwijk (1923) – Oorspronkelijk indeling met grote zaal en toneel. (Bron: SALHA)
In 1910 was er in Baardwijk behoefte aan een ontmoetingsruimte, zowel voor vergaderingen als voor toneel- en zanguitvoeringen. Een jaar later nam Gerardus van Haaren, pastoor van de Sint Clemensparochie (1884 1914), het initiatief tot het bouwen van een patronaat en bondsgebouw voor de R.K. werkliedenvereniging 'Leo-Bond', afdeling Baardwijk. Deze naam was om paus Leo XIII te eren als geestelijk vader van de katholieke sociale actie.
Het gebouw, versierd met een mooie fries in rode en gele baksteen, werd ontworpen door N.J.H. (Jacques) van Groenendael, architect van de Sint Clemenskerk. Aannemer was J. van Hulten uit Baardwijk. De eeuwenoude verkeersroute van Loon op Zand naar Doeveren liep door de Baardwijksche Steeg en de Veldsteeg. De kruising met de Kruisstraat (nu: Loeffstraat) was destijds belangrijk voor de gemeente Baardwijk, er stond zelfs de dorpspomp. De oudst bekende akte waarin de Veldsteeg werd genoemd dateert van 1638.
Bondsgebouw Baardwijk. (Foto: Collectie Nic van Dongen)
Patronaat
In 1911 werd het bondsgebouw feestelijk geopend door de Liedertafel 'Tot Bloei der Toonkunst'. Bijzonder was dat het ging om een bondsgebouw annex een bijzondere (Rooms-Katholieke) school. Het bondsgebouw met toneelzaal werd door het verenigingsleven gebruikt en er werden ook films gedraaid: 'Meer dan 100 voorstellingen werden met de bioscoop vertoond'. Tijdens de Eerste Wereldoorlog werd het bondsgebouw tijdelijk (1915) ingericht als militair tehuis voor de hier ingekwartierde militairen. Tijdens de Spaanse griep van 1918 functioneerde het gebouw als noodhospitaal.
Een jaar na de gemeentelijke herindeling (1922) werd de Openbare Lagere School in de Torenstraat gesloten omdat er te weinig leerlingen waren. Er was geen gemeentelijke verplichting om een openbare school open te houden. De jongens moesten naar de openbare of katholieke lagere school in Waalwijk centrum. In 1923 verhuisde het patronaat naar de voormalige Openbare Lagere School. Het nieuwe bondsgebouw werd op 22 oktober 1923 feestelijk geopend. Het oude bondsgebouw werd in datzelfde jaar verbouwd tot woonhuis en ging over in particuliere handen. De verenigingen kregen later een nieuw onderkomen in Gemeenschapshuis 'De Ouwe Toren' (Loeffstraat 117).
René Klerx