De Groote Stille Heide waar de herder eenzaam ronddwaalt, komt wel nooit meer terug, maar de gemeente Hilvarenbeek doet toch een poging om iets van dat oude landschap terug te brengen. In de buurt van het Nestven, in de gemeentelijke bossen, wordt bijna 30.000 m2 bos gerooid om plaats te maken voor een open heidegebied. De werkzaamheden worden uitgesmeerd over aan langere periode vanwege het broedseizoen en vangen in december aan. Is het wel waard om zoveel, toch nuttige, bomen te rooien om plaats te maken voor heide plantjes?
door Kees van Kemenade
Ruim een eeuw geleden was bos schaars. Rijke lieden hadden jachtgebieden en dat was het wel zo’n beetje. Eeuwenlange kap voor de bouw, voor verwarming, maar ook voor het onontbeerlijke houtskool van de smid, hadden een volledig open landschap geschapen. Je kon overal de kerktorens van de naburige dorpen zien. Natuurlijk had de heide enig economisch nut. Je kon er schapen van het meest taaie soort hoeden, of er bijenkasten voor de honing plaatsen, maar algemeen werd het gezien als woeste grond. Er was te weinig vee en dus mest om de zaak te ontginnen. Maar toen in de negentiende eeuw kunstmest werd uitgevonden en de bevolking door allerlei oorzaken, waaronder medische vooruitgang, flink toenam, keek men opeens anders naar de heidevlakten rondom de dorpen. Ontginnen dus! In enkele decennia gingen de eeuwenoude heidevelden eraan. Alleen de namen van die verschillende gebieden bleven. Maar bijvoorbeeld de Beersche Heide werd agrarisch land en op het slechtste deel, wat vruchtbaarheid betreft, werd bos geplant: Het Stuk.
Achteruitgang biodiversiteit
Met de heide verdwenen ook veel planten, insecten die er vanaf hangen, amfibieën en kleine zoogdieren. Wil je wat voorbeelden? Planten: struik- en dopheide, gentiaanblauwtje. Insecten: Mierenleeuw, zandloopkever, driehoorn mestkever. Reptielen: adder, gladde slang, zandhagedis, hazelworm. Vogels: nachtzwaluw, roodborsttapuit. Dit is maar een klein deel van de flora en fauna die verloren ging. Er bleven natuurlijk kleine stukjes heide bewaard, maar als je er niks aan doet wordt een heideveld vanzelf weer bos. Dat komt omdat de bovenlaag vroeger stelselmatig werd afgeplagd door de boeren, die dat strooisel noemden Het werd vermengd met de dierlijke mest in de potstal om het een betere structuur te geven. Veel mensen vonden de achteruitgang van de biodiversiteit wel jammer, maar men zag het als een offer voor de vooruitgang.
Nieuwe biotoop
Gaandeweg kantelde de mening. Natuurwaarde werd een steeds belangrijkere factor over hoe wij omgaan met onze schaarse natuur. Dat gaan wij dus merken in de omgeving van het Nestven. Een initiatief van de VNMH en Bosgroep Zuid, gesteund door de gemeente Hilvarenbeek en met financiële steun van de Provincie, om de Beeksche Heide weer voor een klein stukje terug te brengen. Er worden 2,88 ha bomen gekapt en afgevoerd. Een open terrein ontstaat en wordt getransformeerd in heidegebied.
Men is zich heel wel bewust van het feit dat het kappen van bos niet een populaire maatregel is. Er moeten in ons land juist bomen bijkomen. Zij zuiveren de lucht en zijn ook belangrijk voor onze flora en fauna. Daarom zal er dus op een andere plek nieuw bos worden aangeplant. Nabij Haghorst ligt Het Stuk en dat gaan met drie ha worden uitgebreid als compensatie. Zo krijgt onze gemeente er dus een mooie nieuwe biotoop bij, de heide bij het Nestven en extra bos bij Het Stuk. Winst voor de natuur.
Pijpenstrootje
Natuurlijk is er wel een kritische noot te kraken. Een soortgelijk project is al eens uitgevoerd op het Landgoed Gorp en Roovert, en onlangs nog verder uitgebreid. Daar ligt nu een enorm open gebied. Maar van de beoogde heideplanten is niet zoveel terecht gekomen. Vooral pijpenstrootje groeit er uitbundig tussen de oude boomstronken. De heide was namelijk vooral een cultuurlandschap, afhankelijk van het gebruik door de mens. Afplaggen om de paar jaar is een ingrijpende en dus dure activiteit. Struikheide groeit het liefst op zeer schrale grond en die is steeds zeldzamer.