In het digitale tijdperk van muziekstreaming is het een zeldzaamheid geworden om volledige albums te beluisteren, maar echte muziekliefhebbers weten dat het luisteren naar een album van begin tot eind een unieke ervaring kan bieden. In de reeks 'Vinyl Verhalen' neemt Dennis Mikhout elke week een iconisch muziekalbum onder de loep. Tijdens deze ontdekkingsreis onthult hij de verhalen achter deze albums, variërend van klassieke studio-meesterwerken tot memorabele live-opnames, ongeacht het genre en tijdperk. Deze week: ‘Graceland' van Paul Simon.

Door: Dennis Mikhout

Toen Paul Simon in de jaren '80 aan de reis begon die uiteindelijk zou leiden tot het ‘Graceland’ album, was hij al lang een gevestigde naam in de muziekindustrie. Als helft van het iconische duo Simon & Garfunkel had hij wereldwijde successen geboekt. Als soloartiest stond hij op dat moment echter op een kruispunt in zijn carrière. Zijn vorige soloalbum was commercieel geflopt en hij voelde waarschijnlijk de noodzaak om zijn muzikale horizon te verbreden. Dit bracht hem naar een onverwachte plek: Zuid-Afrika. Een land waar op dat moment nog altijd het apartheidsregiem in stand werd gehouden.

Simon ontdekte de ritmische en opzwepende geluiden van de Zuid-Afrikaanse straatmuziek via een illegale cassetteband die hij in 1984 van een vriend had gekregen. Deze muziek sprak hem direct aan. Via zijn platenmaatschappij probeerde hij de uitvoerende artiesten op het bandje op te sporen. Oorspronkelijk was zijn doel om de rechten te kopen van zijn favoriete liedje op het bandje. In plaats daarvan stelde een medewerker van de platenmaatschappij de zanger voor om zelf naar Zuid-Afrika te reizen.

Behoorlijk geïntrigeerd door de complexe ritmes en harmonieën, besloot hij in 1985 daadwerkelijk af te reizen naar Johannesburg, om daar zoveel mogelijk samen te werken met lokale muzikanten.

Simon had geen concrete nummers geschreven voordat hij vertrok; hij was van plan om de muziek simpelweg te laten ontstaan door samen met de Zuid-Afrikaanse muzikanten te jammen en te experimenteren. Dit leverde een unieke samenwerking op waarin Simon's eigen singer-songwriterstijl versmolt met de ritmische, melodische en harmonische elementen van Zuid-Afrikaanse genres zoals mbaqanga en kwela.

Hij werkte ter plaatse met een aantal prominente Zuid-Afrikaanse muzikanten, waaronder de band Stimela, Ladysmith Black Mambazo, en de bekende gitarist Ray Phiri. De opnamesessies waren een mix van creatieve vrijheid en culturele uitwisseling. Hij was zich duidelijk bewust van zijn outsider-positie en probeerde de muzikanten de ruimte te geven om hun eigen stijl en invloeden in de muziek te verwerken. Roy Halee, de producer van ‘Graceland’, speelde een cruciale rol in het vastleggen van de energie en het spontane karakter van de opnamesessies. Halee’s aanpak was vooral gericht op het vastleggen van de authenticiteit van de Zuid-Afrikaanse muziek, terwijl hij tegelijkertijd zorgde voor een heldere en dynamische mix die zou aanslaan bij een breed internationaal publiek.

Nadat de basisopnames in Zuid-Afrika waren voltooid, keerde Simon terug naar New York om het album af te maken. In verschillende studio's in New York werden de zangpartijen en enkele aanvullende instrumenten toegevoegd. Hier werd ook samengewerkt met Amerikaanse muzikanten, zoals Linda Ronstadt en The Everly Brothers, wat weer direct bijdroeg aan de diverse mix van stijlen op het album.

In welke tracks kom dat Afrikaanse geluid nou het best tot zijn recht?

‘Diamonds on the Soles of Her Shoes’: Een van de meest herkenbare nummers op het album. Dit nummer is een perfecte samensmelting van Simon’s scherpte als schrijver en de krachtige vocale harmonieën van Ladysmith Black Mambazo. Het nummer begint met een a capella intro, een typisch kenmerk van de Zuid-Afrikaanse mbube-zangstijl, die het nummer een bijzondere diepte en ritmische complexiteit geeft.

‘I Know What I Know’: Hier werkt Simon samen met de band General M.D. Shirinda and the Gaza Sisters, en het resultaat is een lied dat overloopt van energie. De call-and-response zangstructuur en de vrolijke, dansbare melodie zijn kenmerken van de Shangaan-muziek, een genre dat populair is in het noordoosten van Zuid-Afrika.

Hoewel de samenwerking met deze artiesten prachtige muziek opleverde, werd Simon na de lancering van het album geconfronteerd met felle kritiek vanwege zijn beslissing om in Zuid-Afrika op te nemen tijdens een cultureel boycot tegen het heersende apartheidsregime. De Verenigde Naties had een oproep gedaan om juist geen culturele activiteiten in het land te ondernemen, en sommige beschuldigden Simon ervan deze boycot te schenden. De zanger verdedigde zijn keuze door te stellen dat hij de Zuid-Afrikaanse muzikanten niet wilde negeren en dat hij hun werk juist wereldwijd onder de aandacht wilde brengen. Hij zag het album eerder als een statement tegen apartheid.

Daarnaast was er (zoals bijna altijd) gedoe om geld. Een van de belangrijkste kwesties was dat veel van de Zuid-Afrikaanse artiesten niet volledig op de hoogte waren van hun rechten en de financiële afspraken die gemaakt werden niet volledig konden doorgronden. Dit leidde ertoe dat sommige muzikanten zich later benadeeld voelden, vooral omdat het album enorm succesvol was en Paul Simon zelf wel flink meedeelde in de opbrengsten. Hoewel Simon wel degelijk betalingen deed aan de Zuid-Afrikaanse artiesten en hen ook een platform bood om internationaal door te breken, was de verdeling van de inkomsten ongelijk, wat voor onvrede zorgde.

Graceland werd bij zijn release in 1986 dus zowel geprezen als bekritiseerd. Maar ondanks de controverse heeft het album zijn plaats in de muziekgeschiedenis meer dan verdiend. Het bracht Afrikaanse muziek naar de mainstream en zette een belangrijke stap in de richting van de globalisering van popmuziek. Paul Simon's culturele en muzikale avontuur leverde niet alleen een iconisch album op, maar ook een blijvende brug tussen verschillende werelden.